Dieđut maid dárbbahat

1. Duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna raporta – Sámedikki bajitdási árvvoštallamat
2. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Olmmošlaš golut
3. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 1: Máhttu ja gaskkusteapmi
4. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 2: Giella ja oahpahus
5. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 3: Kultuvra ja kulturmuittut
6. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 4: Riidduid eastadeapmi
7. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 5: Njuolggadusaid implementeren
8. Duohtavuohta ja soabadeapmi – Ealáhusat

Gulaskuddamat: Gaskavahkku 21.02. dii. 09:00-12:00 leat gulaskuddamat lávdegottiin. Geahča streama.

Duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna raporta – Sámedikki bajitdási árvvoštallamat

Dáruiduhttinpolitihkka lea dagahan dáruiduhttinvahágiid ovttaskas olbmuide ja olles sámi servodahkii.

Loga dievasčoahkkinášši: Duohtavuođa- ja soabahankommišuvnna raporta – Sámedikki bajitdási árvvoštallamat
Meannuduvvo: Plána- ja finánsalávdegottis.

Áššejođiheaddji: Beaska Niillas (beaska@nsr.no)

NSR evttoha ahte ásahuvvo sierra orgána Stuorradikki vuollái mii galgá raporteret ovdáneami Duohtavuođa- ja soabahankommišuvnna čuovvoleamis.

Sámediggeráđđi doarju evttohusa ásahit gelbbolašvuođaguovddáža dáruiduhttinpolitihka gaskkusteapmái, muhto deattuha ahte organiseren ferte vuhtiiváldit báikkálaš gaskkusteami dárbbu buot guovlluin, ja ahte ferte vuhtiiváldit dálá máhttobirrasiid. Dasa lassin čujuhuvvo ahte lea dárbu ođđa ásahusaide sámi guovlluin.

NSR Sámediggeráđđi evttoha ahte olles servodat bovdejuvvo mielde prosessii. Ásahusat, organisašuvnnat, fylkkat ja suohkanat ávžžuhuvvojit guorahallat makkár sadji dain lea leamaš historjjálaččat, ja movt sin doaibma váikkuha sámi diliid dál. Sii bovdejuvvojit jođihit iežaset proseassaid, ja viežžat inspirašuvnna Oahppolihtus ja Norgga girkus.

Sámediggeráđđi evttoha áššis ahte Sámediggi čájeha stuorra solidaritehta kvenaiguin/norggasuopmelaččaiguin ja vuovdesuopmelaččaiguin.

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Olmmošlaš golut

Raporta čájeha ahte dáruiduhttima ja vearrivuođa olmmošlaš goluin leat ain dálge váikkuhusat ovttaskas olbmuide.

Loga dievasčoahkkinášši: Sannhet og forsoning – Menneskelige omkostninger (ii gávdno vuos sámegillii)
Meannuduvvo: Bajásšaddan-, fuolahus- ja oahppolávdegottis.

NSR ovddasvástideaddji: Maren Benedicte Nystad Storslett (maren@nsr.no)

Kommišuvdna lea vuđolaččat duođaštan máŋggalágan vearrivuođaid sámi álbmoga vuostá. NSR oaivvilda ahte raporta duvdá eret ovttage gii sáhttá jáhkkit ahte dáruiduhttima ja vearrivuođa olmmošlaš golut gullet vássán áigái. Historjjálaš vearrivuođas leat ain dálge váikkuhusat ovttaskas olbmuide, ja ollu ferte njulgejuvvot.

NSR doarju máŋga evttohusa maid kommišuvdna ovddida, earret eará doaibmabijuid birra sámevaši vuostá, dearvvašvuođafálaldagaid ovddideami birra, doaibmabijuid birra veahkaválddi vuostá, iešsoardimiid eastadeaddji doaibmabijuid birra, dutkama birra ja viidáset máhttoovddideami birra. 

Sámediggeráđđi váldá earret eará ovdan dárbbu ođđasis organiseret sámi dearvvašvuođabálvalusaid, vai dat ožžot buriid ovdánanvejolašvuođaid, ja dárbbu ollu viidáset dutkamii dáruiduhttima ja eahpedearvvašvuođa oktavuođain dálá servodagas.

NSR evttoha earret eará viidáset barggu geahčadit movt erenoamášskuvllat, ovdamearkka dihtii bealjehemiidskuvllat, leat váikkuhan dáruiduhttimii. Eará evttohus lea ahte riektebuhtadus daidda sápmelaččaide geat leat massán oahpu, ođasmahttojuvvo nu ahte eanebut sáhttet dan geavahit ja ahte buhtadusmáksu loktejuvvo.

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 1: Máhttu ja gaskkusteapmi

Eanet máhttu sámi diliid ja dáruiduhttinpolitihka birra lea okta vuohki movt sáhttá njulget oaidnemeahttunvuođa ja vuolitvuođadovddu ja unnidit vealaheami ja sámevaši.

Loga dievasčoahkkinášši julevsámegillii: Duohtavuohta ja såbadibme –Vuostasj (1) nihta: Máhtto ja gaskostibme
Loga dievasčoahkkinášši dárogillii: Sannhet og forsoning – Pilar 1: Kunnskap og formidling
Meannuduvvo: Bajásšaddan-, fuolahus- ja oahppolávdegottis.

Suoivvanáššejođiheaddji: Aili Guttorm (aili.guttorm@nsr.no) 

NSR doarju kommišuvnna doaibmabidjoevttohusa sámi historjjá ja servodateallima viiddis gaskkusteami birra, dás maiddái dáruiduhttima birra. Dát ferte dáhpáhuvvat skuvlla bokte, muhto maiddái gaskkusteami bokte servodahkii muđui. Áŋgiruššamii ferte gullat doarjjaávdnasiid, oahpponeavvuid, girjjiid ja fágagirjjálašvuođa nannen sámi fáttáid birra, maiddái báikkálaš historjágaskkusteami bokte.

NSR evttoha dasa lassin earret eará ahte universitehtat ja allaskuvllat nannejit sámi sisdoalu iežaset oahpuin, ja ahte museat ja gaskkustanásahusat ožžot buoret ekonomalaš eavttuid nannet iežaset sámi giela, kultuvrra ja servodateallima gaskkusteami.

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 2: Giella ja oahpahus

Giela massin lea oktasaš trauma ja ovttaskas olbmui eallinmoraš. Skuvla ja oahpahussuorgi leat áibbas guovddážis divodanproseassain boahtteáiggis.

Loga dievasčoahkkinášši: Sannhet og forsoning – Pilar 2: Språk og opplæring (ii leat vuos sámegillii)
Meannuduvvo: Bajásšaddan-, fuolahus- ja oahppolávdegottis.

Suoivvanáššejođiheaddji: Mathias Eilert Olsen (mathias.eilert.olsen@gmail.com) 

Sámegiel oahpahus ferte fállojuvvot buot sápmelaččaide buot dásiin, maiddái mánáidgárddiin, skuvllain ja rávisolbmuidoahpahusas. Fálaldagaid ferte lága bokte mearridit. Buot sámi guovlluin galggašedje leat giellaguovddážat, ja Sámediggi evttoha lávdegotti mii galgá árvvoštallat vugiid movt sáhtášii nannet oahpponeavvoovddideami.

Sámi giella ja báikenamat galget leat oidnosis olles servodagas, ja sámediggeráđđi rávve buot almmolaš eiseválddiid, oktan Stuoradikkiin, galbet sámegillii iežaset lanjain. Sámediggi oaivvilda ahte lága bokte ferte geatnegahttojuvvot bidjat maiddái bihtán- ja ubmisámi báikenamaid galbbaide.

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 3: Kultuvra ja kulturmuittut

Sámi dáidda ja kultuvra, valáštallan ja eaktodáhtolašvuohta dárbbašit loktejuvvot buoridan dihte dáruiduhttima vahágiid. Sámi kulturmuittut duođaštit min leahkima, ja daid ferte dohkkehit ja suodjalit.

Loga dievasčoahkkinášši: Sannhet og forsoning – Pilar 3: Kultur og kulturminner (ii gávdno vuos sámegillii)
Meannuduvvo: Ealáhus- ja kulturlávdegottis.

NSR ovddasvástideaddji: Ole-Henrik Bjørkmo Lifjell (olehenrik@nsr.no)

NSR doarju kommišuvnna dan ektui ahte dárbbašuvvo stuorra áŋgiruššan sámi kultuvrras, ja evttoha máŋga konkrehta doaibmabiju. Olles sámi kultureallin dárbbaša loktejuvvot.

NSR evttoha ahte buot sámit galget oažžut vejolašvuođa váldit ruoktot massojuvvon kultuvrra doppe gos ásset. Dát siskkilda kurssaid ja eará fálaldagaid báikegottiin, ja ferte mearkkašit ahte ráhkaduvvojit ođđa deaivvadanbáikkit doppe gos dakkárat váilot.

Sámediggeráđđi evttoha stuorra áŋgiruššama kulturmuittuiguin, mat duođaštit sámi leahkima sámi guovlluin, ja daid ferte duođaštit, hálddašit ja gaskkustit. Konkrehta evttoha sámediggeráđđi ahte Várjjat siida biddjojuvvo UNESCO máilmmiárbelistui. 

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 4: Riidduid eastadeapmi

Riidoeastadeapmi lea eaktun boahttevaš soabadeapmái, ja eastadeapmi ferte dáhpáhuvvat olmmošvuoigatvuođaid ollašuhttima bokte ja dan bokte ahte rievdadit servodatstruktuvrraid maid dáruiduhttimis leat árben.

Loga dievasčoahkkinášši: Sannhet og forsoning – Pilar 4: Forebygging av konflikter (ii leat vuos sámegillii)
Meannuduvvo: Ealáhus- ja kulturlávdegottis.

Suoivvanáššejođiheaddji: Henrik Olsen (henrik.olsen.1970@gmail.com)

NSR doarju kommišuvnna evttohusa, ja bidjá vuođđun ahte eastadeapmi ferte dáhpáhuvvat olmmošvuoigatvuođaid ollašuhttima bokte ja dan bokte ahte rievdadit servodatstruktuvrraid mat leat dáruiduhttimis árbejuvvon. Deaddu árbevirolaš ealáhusaide ja areálageavaheapmi ja luondduriggodagaid ávkkástallan lea čađa manni fáddá ja lea vuođđo sivvan riidduide gaskal dáža ja sámi álbmoga. Ollu doaimmat maŋimuš jagiid leat váldán árbevirolaš ávkkástallanguovlluid sihke nannamis ja mearas. Dáin sisabahkkemiin oktiibuot leat stuorra váikkuhusat sámi servodahkii.

Dat ahte mearrasámiid vuoigatvuođat riddoguolásteapmái mearriduvvojit lága bokte lea áibbas guovddáš doaibmabidju, lassin dasa ahte vuoigatvuođakárten čađahuvvo ja ahte boazodoalu areáladilli geahčaduvvo.

Sámediggeráđđi evttoha dasa lassin ahte guoskevaš beliide sihkkarastojuvvojit buorit mekanismmat, doarvái resurssat ja kapasitehta proseassain mat čatnasit resurssaide ja areálageavaheapmái. 

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Pilára 5: Njuolggadusaid implementeren

Mearriduvvon politihka váilevaš čađaheapmi lea stuorra hástalus. Stuorradiggi berre álggahit guorahallama njuolggadusčállosiid váilevaš doibmiibidjama birra.

Loga dievasčoahkkinášši: Sannhet og forsoning – Pilar 5: Implementering av regelverk (ii leat vuos sámegillii)
Meannuduvvo: Plána- ja finánsalávdegottis.

NSR ovddasvástideaddji: Beaska Niillas (beaska@nsr.no)

Sámi vuoigatvuođaid oktavuođas lea sáhka vuoigatvuođain eatnamiidda ja čáziide, muhto maiddái sámiid vuoigatvuođain oahppat iežaset gielaid, ja ahte áhkku galgá oažžut dearvvašvuođaveahki iežas eatnigillii. NSR lea hui ovttaoaivilis dasa ahte lea stuorra váttisvuohta go ollu vuoigatvuođat mat sámiin leat lága vuođul, eai čuvvojuvvo geavatlaččat.

NSR oaivvilda ahte Stuoradiggi ferte čuovvulit kommišuvnna evttohusa bidjat johtui stuorát revišuvnna dálá vuoigatvuođaid ja mearrádusaid čađaheami oktavuođas, ja ahte dat ferte fátmmastit daid fálaldagaid main gielddain lea ovddasvástádus. Sámediggeráđđi oaivvilda maiddái ahte dakkár revišuvdna ferte guorahallat sivaid manne vuoigatvuođat ja mearrádusat eai čuvvojuvvo.

Sámediggeráđđi evttoha dasa lassin ahte ON julggaštus álgoálbmotvuoigatvuođaid birra implementerejuvvo Norgga láhkii, ja ahte Stuoradiggi álggaha proseassa čađahit Stuoradikki geatnegasvuođa konsulteret sámi beroštumiid. 

Duohtavuohta ja soabadeapmi – Ealáhusat

Kommišuvdna duođašta stuorra dáruiduhttinvahágiid sámi ealáhusain, muhto ii leat evttohan sierra pilára doaibmabidjun. Danne lea sámediggeráđđi ráhkadan sierra dievasčoahkkinášši mas mii evttohit doaibmabijuid.

Loga dievasčoahkkinášši: Sannhet og forsoning – Næring (ii leat vuos sámegillii)
Meannuduvvo: Ealáhus- ja kulturlávdegottis.

Áššejođiheaddji: Mathis Nilsen Eira (mathis49@hotmail.com)

Ovdamearkkat evttohuvvon doaibmabijuide:

• Ásahuvvo lávdegoddi mii galgá kártet daid ekonomalaš váikkuhusaid maid dáruiduhttinpolitihkka lea dagahan sámi álbmogii. 
• Riddoguolástuslávdegotti ođđa meannudeapmi 
• Boazodoalu ja mearraareálaid areáladili geahčadeapmi 
• Ođđa ja vuolit máddodatmihtut boraspiriid ektui 
• Eanandoalu vuoruheapmi sámi guovlluin 
• Kapitála ođđa sámi ealáhusaid ovddideapmái, ja sámi entreprenevravuođaprográmma 
• Doaibmabijut sámi meahcásteami nannemii

Sámediggeráđđi deattuha áššedokumeanttas ahte sámiin lea vuoigatvuohta ođasmahttit iežaset álgoálbmotealáhusaid, ja ovddidit ođđaáigásaš ealáhusaid. Dán lea ON olmmošvuoigatvuođalávdegoddi nannen.