Dálkkádatrievdamat ja psyhkalaš dearvvašvuohta

Čakčamánu 28. beaivvi meannudii Sámediggi dievasčoahkkin ášši 039/23 Dálkkádatrievdamat Sámis. Dálkkádatrievdamiin leat garra váikkuhusat psyhkalaš dearvvašvuhtii miehtá Sámi, ja berre gehččot álbmotdearvvašvuođa perspektiivvas. Eallit dálkkádatrievdamiid váikkuhusaiguin lea hástaleaddji ja hirbmat lossat, erenomážit sidjiide geat vižžet birgenlági luondduealáhusain nu go eanandoallu, meahcásteamis, guolásteamis ja boazodoalus.

Dálkkádatrievdamiid váikkuhusat leat stuora áitagiin sámi kultuvrii, gillii, árvvuide, kulturárbái, birgenláhkái ja identitehtii. Dás namuhit earret eará biologalaš šláddjavalljivuođa massiima ja rievdamat, dálkkit mat dagáhit goavvejagiid, unniduvvon earit, goikkadagat ja vuođđoealáhusaid doaibma- ja johtinvuogádaga rievdan. Sámi álbmot vásiha stuora hástalusaid dálkkádatrievdamiid dihte ja lassiin vel eará hástalusat ja rievdamat daid iešguđet jagiáigodain.

Dat stuora nuppástusat mat čuvvot dálkkádatrievdamiid, bohtet lassiin daid stuora sisabahkkemiidda mat gohčoduvvojit ruoná nuppástuhttimiin, muhto mii duođas lea ruoná koloniseren. Go massá árbevirolaš guovlluid, de dagaha dat eanet eahpesihkarvuođa boahtteáiggi hárrái, erenoamážit nuorra sápmelaččaide ja sámi vuođđoealáhusaide. Mii lea maŋemus áiggi oaidnán nationála median, ahte nuorra sámit fertejit ákšunerejit ja siviila jeagohisvuođain oažžut eiseváldit guldalit sin fuolastumi boahtteáiggi hárrái. Makkár eará nuorat Norggas fertejit nu dahkat iežas boahtteáiggi ovddas?

Guovlluid massin, dálkkádatrievdamat ja garra dálkkit váikkuhit dan movt sámit leat álo eallán, ja čuhcet viidáseappot sámi álbmoga kollektiiva psyhkalaš dearvvašvuhtii negatiivvalaččat. Álbmotdearvvašvuođa perspektiivvas oaidnit ahte psyhkalaš dearvvašvuohta hedjona daid heivehemiid geažil maid ovttaskas olbmot fertejit dahkat dálkkádatrievdamiid oktavuođas, seammás go rahčat váldit vára min álgoálbmotmáhtus.

Sámi vuođđoealáhusat dahket jo stuora heivehemiid dálkkádatrievdamiid dihte mat váikkuhit árbevirolaš doaibmaminstara. Dasa lassin bohtet goavvejagit maŋŋálagaid, leat goikkádagat, stuora boraspireváttisvuođat, erohusat guoli (ovd. gođđodorski) vánddardeamis ja amas šlájat bohtet min guovlluide. Lea maiddái olu sisábáhkkemat guohtoneatnamiin ja eará doaimmat mat áitet birgenláhkii. Lea duođalaš go bearrašat ja ovttaskas olbmot galget vásihit váttisvuođaid ja heahtediliid iežaset eallimiin, dán golahusservodaga dihte mas mii eallit odne, mas visot galgá veardiduvvot ruhtan, ja sápmelaččaid kultuvra adnojuvvo hehttehussan ovdáneapmái.

Boahtteáiggis mii boahtit vásihit ain eambbo psyhkalaš váttuid dálkkádatrievdamiid geažil. Muhto nagoda go sámi servodat dusttet daid váttisvuođaid mat mis leat vuordimis?  Dát ollu hástalusat gáibidit ahte dearvvašvuođainstitušuvnnat nannejuvvojit nu ahte sáhttet fuolahit sámi álbmoga ja daid psykalaš hástalusaid mat vurdet.

Dan vuođul mii boahtá ovdan Duohtavuođa- ja seanadankommišuvnna raporttas, mii oaidnit ahte dáid hástalusaid ollislaš váikkuhusat dagahit ahte dáruiduhttin ain joatká, ja de lea dán riikka eiseválddiid ovddasvástádus.

Das mii boahtá ovdan Duohtavuođa- ja seanadankommišuvnna raporttas, oaidnit mii maiddái ahte leat historjjálaš traumat mat dagahit stuorra noađi kollektiiva dásis. Lea dárbu ahte buot ovddasvástideaddji eiseválddit dán riikkas váldet ovddasvástádusa ja buoridit dili nu ahte hehttejit dakkár ovdáneami mii čuohcá sámi álbmoga dearvvašvuhtii.

Sara Katrine Aleksandersen ja Ole Henrik Bjørkmo Lifjell Sámedikki áirasat ja lahtut Sámedikki ealáhus- ja kulturlávdegottis